کد مطلب:12217 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » احكام

با توجه به تأثير مثبت موسيقي سنتي بر عرفان و عبادت، آيا گوش دادن به اين نوع موسيقي مجاز است؟

پيش از پاسخ شايان ذكر است پاسخي كه در ذيل ميآيد بر اساس فتواي برخي مراجع گرانقدر است. لطفاً براي آگاهي بيشتر از چند و چون حكم موسيقي به فتواي مرجع تقليد خود مراجعه كنيد.

موسيقي يا موسيقيا،Moosika)) واژهاي يوناني است كه در حوزه مفاهيم ديني و زبان عربي، تقريباً معادل غنا را داراست و در اصطلاح عبارت است از: تركيب صدا و آواز، همراه با نوعي تركيب و تناسب به هدف لذّتآفريني، خيالسازي، ايجاد هيجان و تحريك. پس، هر صدايي موسيقي نيست، صداي متناسب آن است كه زيبايي توأم با كشش طبيعي، ريتم و وزن، زير و بم، ترجيح و تحرير (غلتش و پيچش)، اوج و فرود مناسب... باشد.

انواع موسيقي

آنچه از مجموع تعريفهاي موسيقي به دست ميآيد آن است كه: چون اصل در موسيقي گفتار است و سپس صداي ناشي از ابزار، پس موسيقي تقسيم ميشود به:

آوايي: كه صرفاً حنجره باعث آن ميشود.

ابزاري: كه توسط ابزار موسيقي توليد ميگردد.

هر يك از اين دو نوع موسيقي و تركيبي آن دو، انواع گوناگوني مانند نشاطانگيز، خيالانگيز، مهيج و... دارند.

برخي از انواع غنا و موسيقي، و گوش دادن به آن به اجماع فقهاي شيعه حرام است، و در قرآنكريم آياتي هست كه مسلمانان را از غنا و موسيقي نهي ميفرمايد: و من الناس من يشتري لهوالحديث ليضلّ عن سبيلالله...;(لقمان، 6) بعضي از مردم سخنان بيهوده را ميخرند تا مردم را از روي ناداني، از راه خدا گمراه سازند و آيات الهي را به استهزأ گيرند. براي آنان عذابي خوار كننده است. يكي از مصاديق لهوالحديث ـ كه حرام است ـ موسيقي و غناست.(تفسير نمونه، آيتالله مكارم شيرازي و ديگران، ج 17، ص 20، دارالكتب الاسلامية.)

و همچنين در آية 30 سوره حج ميفرمايد: فاجتنبوا الرجس من الأوثَن واجتنبوا قول الزّور...; از بتهاي پليد اجتناب كنيد و از سخن باطل بپرهيزيد اينجا هم يكي از موارد قول زور (سخن باطل) كه حرام است موسيقي و غناست;(همان، ج 14، ص 91 ـ 92، دارالكتب الاسلامية.)

آهنگها و آوازها را ميتوان به سه دسته تقسيم كرد:

الف) آهنگها و آوازهايي كه به شيوة مجالسِ عيش و عشرت و محافلِ رقص و پايكوبي اجرا ميشود و انسان را از حالتِ اعتدالِ فكري و ذهني دور ميسازد و به بيبند و باري، لاقيد بودن و بيتعهّد زيستن دعوت و تشويق ميكند كه اصطلاحاً به آن ساز و آوازهاي مبتذل ميگويند.

ب) آنهايي كه هم از نظر محتوا (مضمون اشعار) داراي معنايي با شكوه و زيباست و هم از نظر اجرا، خوب و زيبا اجرا ميشود و در عين حال تناسب و شباهتي با ساز و آوازهاي مجالس لهو، عيش و عشرت و فساد ندارد. گوش دادن به نوع اوّل حرام است; امّا نوع دوم اشكال ندارد.(جامعالمسائل استفتائات، آيتالله فاضل لنكراني، ص 252 مطبوعاتي امير، چاپ دوم، بهمن 1375.)

ج) ساز و آوازهايي كه نسبت به آن شك داريم و نميدانيم آيا از نوع اوّل است تا از آن پرهيز كنيم و يا از نوع دوم است تا پرهيز لازم نباشد. گوش دادن به موارد مشكوك (نوع سوم) اشكال ندارد; امّا بهتر است كه به اين نوع آهنگها هم گوش نكنيم.

اين نكته شايان ذكر است هر چند برخي گونههاي موسيقي جايز دانسته شده است; اَمّا در علم فقه، نسبت به هيچ يك از انواع موسيقي تشويق نشده و نميتوان برخي از شكلهاي گوناگون موسيقي را مستحب دانست; بنابراين، تعبير موسيقي پذيرفتني به معناي اين است كه كدام نوع از انواع موسيقي حرام نيست; نه اين كه فقه، كدام موسيقي را پذيرفته و ما را به آن تشويق ميكند.

موسيقي و عرفان

برخي متأسفانه به غلط موسيقي را پلي بين انسان و طبيعت و انسان و خدا ميدانند و با جملههايي مانند: موسيقي روح را پالايش ميكند و موسيقي يك ضرورت است و موسيقي رازگويي و نيايش انسان خاكي با خداست خود و ديگران را گولزده و آن قدر كه با تار و سه تار انس ميگيرند با قرآن و نماز و دعا مأنوس نميگردند.

متأسفانه در اين پاسخنامه مجالي براي نشان دادن مصنوعي بودن نواهاي موسيقي و عدم كارايي آن در برقراري پلي ميان انسان و طبيعت و انسان و خدا وجود ندارد.(ر.ك: موسيقي از ديدگاه فلسفي و رواني، علامه محمد تقي جعفري، مؤسسه علامه جعفري.) تنها چند پرسش از شما خواننده گرامي ميكنيم. دقت در اين پرسشها و پاسخ وجدانپسندي كه به آن خواهيد داد، بسياري از مشكلات و دغدغهها را از بين ميبرد.

چرا ما از خدا سؤال نميكنيم كه براي نزديكي و رسيدن به تو (=عرفان) از چه راهي بياييم؟ و آيا اساساً خدا اين حق را ندارد كه بگويد از چه راهي ميتوانيد به من نزديك شويد؟ چرا عارفان عرفان موسيقيايي به احاديث و آياتي كه در آن نه تنها موسيقي ترويج و تأييد نشده، بلكه مذموم هم بوده، توجه ندارند؟ چرا به خدا، عملاً اين حق را نميدهيم كه به حال و هواي مصنوعي برخاسته از موسيقي را، عرفاني و آرامشآور نداند؟ بلي، ما منكر نيستيم كه موسيقي آن چنان دل و روح را ميلرزاند كه اشك جاري ميشود; ولي بحث اين جاست كه اين حالت، چقدر مورد تأييد خداست؟ آيا تاكنون شنيده يا ديدهايد كه پيامبران و ائمه: براي تلطيف روح افراد و رساندن آنان به كمال از موسيقي استفاده يا به آن سفارش كرده باشند؟

موسيقي سنتي و كلاسيك

برخي از جوانان، مرز موسيقي حلال و حرام را سنتي و كلاسيك آن ميدانند و موسيقي سنتي ايراني را حلال و غير آن را حرام ميپندارند. مقام معظم رهبري در ديداري كه با جوانان در دهه فجر سال 1377 داشتند، در پاسخ به اين پندار فرمودند:

من نميتوانم به طور مطلق بگويم كه موسيقي اصيل ايراني، موسيقي حلال است; نه اين طور نيست. برخي خيال ميكنند كه مرز موسيقي حلال و حرام، موسيقي سنتي است، نه اين طوري نيست.

آن موسيقي كه مناديان دين و شرع هميشه در دورههاي گذشته با آن مقابله ميكردند و ميگفتند حرام است، همان موسيقي سنتي ايراني خودمان است كه به شكل حرامي در دربارهاي سلاطين در نزد افراد بي بند و بار، در نزد افرادي كه به شهوات تمايل داشتند و خوض در شهوات ميكردند، اجرا ميشده اين همان موسيقي حرام است.

بنابراين مرز موسيقي حرام و حلال عبارت از ايراني بودن، سنتي بودن، قديمي بودن، كلاسيك بودن، غربي بودن يا شرقي بودن نيست. مرز آن چيزي است كه من عرض كردم. (به مرز موسيقي حلال و حرام در اقسام آهنگها و آوازها اشاره شد)(انسان، غنا، موسيقي، احمد شرفخاني، ص 46، مؤسسه انتشارات مشهور.)